Ŋayam gayŋa dhaŋu djälyi ŋaya ŋarru gayŋa
wakalŋi warraŋulŋa.
Yaw', nhäwu ŋaya gayŋa dhaŋu djinalam nyena,
gälkalmiŋam ŋirrimaŋa.
Ŋayam gayŋa dhaŋu djälyi ŋaya ŋarru gulŋiya dhambal ŋarŋgaḻ,
ŋarru dhaŋu gayŋa ŋoyam waŋgany rakuny wärruŋ djinawa' djinalaŋa ŋarŋgaŋam ga barrpan' dhaŋu gayŋa waŋgi'yunma.
Ŋayam dhaŋu gayŋa djälyi ŋaya ŋarru ŋal'thun dhambal darpaḻ,
ŋarru ŋunhuŋun nyäku gayŋa Gärryun djarrpi'yumanma.
Way ! Dhaŋum murrukaymin mewirri’ ŋatja dhukunpuyŋam rupa'ŋa
ŋayam ŋarru dhukun’nha dhambalam djalkthun.
Ŋayam dhaŋu makatiwun nharaŋdjin bay, ŋaya ŋarru makatin ŋuḻkthun
ŋarru djinaŋun nhäna gayŋa dhaŋu biyaṉu-wuŋanma munhaŋaniŋdhun.
Way! Dhaŋum yindin garkman ŋatja, ga ŋangawulnha ŋaya ŋarru dhaŋu nyenam djinal.
Nhalpiyana ŋaya ŋarru dhaŋu?
Ŋaya marŋgi, wilak ŋaya ŋarru dhaŋu giṉiŋgarr ḻiyun,
bala nhan ŋarru makatim gätthuna. Bala nhan ŋarru garkmannham makatiyun djakawarrun.
Baman’ be djinal gayŋiyan ŋirrima dhäyan guḻun’ ŋarirri’mi. Ga banhalaya gayŋiyan nyenan bäpamiŋu ŋarirri’, ŋäṉḏi’miŋu ŋarirri’ga yumurrku dhupaliŋgu. Bitjuwayiŋ ŋunhuwaḻi bili mä-murrukayŋuru ga yäna bili yumurrkuḻ baṯ gayŋiyan nyenan banhalayam ga goŋmiyin gayŋiyan marimin bitjan mä-ŋuwatjin bayikuya dhanaliŋguway dhanal ŋirrimawu. Ga bukmakthu gayŋiyan wark bärrkuwaḻ ŋayathan.
Banha dhupalim bitjuwayiŋ ŋäṉḏi’miŋum ga bäpa’miŋum bitjuwayiŋ marimi gaḏaman wulay marŋgiwuŋan dhupaliŋguwa dhupal yumurrkuny. Bapa’miŋuyu gayŋiyan ḏirramuny warrany marŋgiwuŋan ga ŋäṉḏi’miŋuyum gayŋiyan ga baṯaminy warrany marŋgiwuŋan warkku ŋathawu ranganharawu ga nhäwu malaŋuwu maḻŋ’thumandawu. Ga bitjanayan bili marimin galŋa-ŋuwatjin dhanal nyenan.
Bitjuwayiŋ dhanal gayŋarra yaka ŋunhuŋ maŋutji-wulanharamiyarra warkku malaŋuwu banha dhanal gayŋiyan warkthuwan maranhu-wularra ga ŋunhal ga ḏirrunmararra räli golarra ŋirrimaḻ. Bitjuwayiŋ dhupalim banham marŋgiwuŋandami wulay bäpa’miŋu, ga ŋäṉḏi’miŋu.
Nyenan dhanal gayŋiyan banhalaya ŋuwakurru.
Yaka bilaŋ dhanal gayŋarra bitjuwayiŋ räy-nhänhamiyarra warkku ga nhäwu malaŋuwu.
Yalalaŋumi bitjuwayiŋ dhanal nhäŋal ŋarkuḻaḻ wuŋiḻi wakarr banhalaya waythuwan dhanaliŋgu. Goŋ ŋayaŋay’mi wuŋuḻi bala nhän ḏupthuwanan ŋayaŋay banhambal ŋarkuḻaḻ. Ga nhanam banha ŋarirri’yu nhäŋal gälkinyara ŋarkuḻaḻ banhaya ŋayaŋay’. Bala dhanal ḻatjuwarr’yuwanan mä-dhumbal’yuwan nhä banhaya gälkin dhanaliŋguḻ.
Ga nhanam bitjuwayiŋ mä-murrukayma gätthuwan ga ŋawatthuwan bala dhäkay-birrka’yuwan. Guwamanan nhan banhaya ŋayaŋay’ma bala guŋanan dhanaliny dhäkaynha malany. Ga dhanalim banhaya djoṉguwan bayiŋ ŋarirri’yu malaŋuyu bala dhanal guwamanan, gatjarr’yuwanan dhanal bala ŋuwatjinan dhanaliŋgul.
Ga bala banhayan wuŋuḻi wakarr dhanal ŋawatthuwan bala ŋayathanan gayŋiyan. Ga waripum malanynha dhanal mä-waŋgany bala warkthuwanan ŋarran. Ga nhanma ŋarran banhayam ŋätjiliŋum rom dhanaliŋgu buputjun bitjuwayiŋ. Buputjun balan yir’yuwanan bili bayiŋuya. Ga nhanam banhayam gayŋiyan warraw’ wuŋ‘ilim bitjanan ḻiŋgu golarra ga djalkthuwarra bayiŋ. Ga dhanalim bayiŋ ŋurru-ḏakthunmiyarra ga ŋawatthuwarra banhaya nhä.
Ga waripum bitjuwayiŋ bayiŋ gunyambin guwatharamiyarran ḏur’ḏuryunmiyarran yolthu bayiŋ ŋätjil ŋawattthuwarra banhaya ḏupthunda warraw’ wuŋuḻiwuŋ.Ga bitjanan bili gayŋiyan nyenan bayawaḻiyan bitjuwayiŋ ŋarran dhawar’thawaryuwanan banhaya rom malanynha nhä gayŋiyan dhanal banhalaŋaya dhulmuŋa ŋarirri’yu malaŋuyu ŋayathan ŋätjil.
Bitjuwayiŋ yaka ḏuŋḏuŋ ga yaka räy-nhänhamiyarra ŋunhuŋ-nhäwu malawu. Bitjuwayiŋ gayŋan galŋa-ŋuwatjin ga bärrkuwaḻ dhanal djäma.
Ŋangawul dhanal bayiŋ warkthuwarra ŋayaŋay’ ga ŋunhuŋ nhä banha nhan ŋarran meṉgu’miṉguwan dhanal dhanaliŋguway rom malanynha nhalpiyan, dhanal gayŋan ŋätjil nyenan. Warraw’ wuŋuḻinharra dhanaliŋgu rom malanynha banha.
Bitjuwayiŋ gayŋiyan ŋätjilim ŋuwakurru bala ŋarranan. Ga yanan bili-i-i-i.
Ga baya nhan banha warraw’ wuŋuḻim waythun goŋ bayikumiyan, bala nhan dhäkay-birrka’yumanan dhanaliny guŋanan. Ga dhanalim guwamanan bala dhäkay-wirrka’yuwan ga bayikuyan bili gayŋan ḏämbu-marrk’rnarrk nyenan.
Bitjuwayiŋ bitjanan bili banhanhayan bili goŋ gäḻkuḻan, räy-nhäŋal.
Ga banhayan nhä malanynha ŋarran winya’winyayuwanan bitjanan ḻiŋgun, bitjanan ḻiŋgun. Mä-waŋgany waripum.
Bitjuwayiŋ bayiŋ nyenarran ranganharaŋuru nhäŋuru malaŋuŋuru banha bitjan gayŋiyan ŋätjil dhanal nyinan warraw’ wuŋuḻinharraŋa nyenan. Waripum rom bitjuwayiŋ nhän ŋarru bilaŋ gulinybuman warraw’ wuŋuḻiwu rom ga guŋnharryumana. Gatjuy! Nhuŋgun dhuwanma warraw’ wuŋuḻi djakawarruwa nhuŋguway rom barrakinynha ḏuŋḏuŋguwanan nyäkun malanynha. Bitjana ŋarru banhaya. Bilaŋgarri bitjayarra ŋarirri malanynha banhal guḻun’ŋa.
Ga dhanalim ŋawatthuwanan bala ŋayathanan banhaya dhanaliŋguway dhanal. Dhäkay-wiŋ’wiŋdhuwan ga ŋayaŋuyu ŋayathan. Ga bitjanan bili gayŋan gäḻkuḻan nhanguwaynha goŋ gäḻkuḻanam. Nhanan miyarrka-nhäŋal nhäwu malaŋuwu banha nhän gayŋiyan ŋunhuwaḻi yänan nyenanhaḻi weykan. Ŋunhuwaḻi bili bäpumiŋuru malaŋuru ga yumunku’wuru ga ḏirramuwuḻ gutjparr’. Bilanya.
Nyeliŋgu dhäwu dhaŋu. Ga djarr’yuwa warra dhuwalilŋura dhäwu. Nhäyinyara? Ŋala bilaŋ dharaŋganda. Nhä nhunum ŋarru nhäma dhaŋuya, mala-yarr’yun? Bilanya.
English Translation
A long time ago in this place, there was a big round pond that was full of fish. In the pond there lived a father and a mother fish, with their children, both young and old. They lived there all their lives and were very happy looking after their place. They had their own duties.
They didn’t expect others to do their hunting. The family had a happy life living there, because they looked after the place very well. Good! The mother and the father taught the children everything.
They didn’t wait for others to do their work.
The father and the mother fish were very smart and clever. The father taught the boys how to go hunting, while the mother fish taught the girls how to collect different kinds of food. They were very happy living there.
They were living in the waterhole, cooking food and hunting. They all lived happily there because only fish lived in the waterhole.
After a few days they saw a shadow of a whirlwind on the water. The shadow had food in his hand, then it threw the food on the water. And the fish saw the food falling on the water. Then they swam away in all directions, because they didn’t know what it was.
The eldest son, swam in and got the food, and tasted it. Then he shared it around. They collected all the food and ate it, until there was no more.
Then the fish got some more food from the whirlwind and took it and ate it. From then on they were living on the shadow’s food. The old way of life was fading away slowly. They didn’t go hunting any more since the shadow kept bringing food and throwing it into the waterhole. The fish would rush at the food.
Sometimes there was a fight between the fish to get to the food first, and sometimes there was pushing and shoving. From then on they were forgetting their old way of life, what they had before.
Before, they were not lazy and didn’t wait for others to do their work. They used too be happy and work together.
They were forgetting how they used to work and live before the shadow came.
Life used to be like that before. Life was good before.
And so on ….. .
Until the shadow came along with its handouts, then gave them a taste for its food. They ate it, tasted it and like it like that, and they waited for the food.
They would rely on the shadow for their food.
From then on, their law was lost, gone and they had nothing. Little bit by little bit they lost everything.
Then they asked themselves, what were they doing before the shadow came. “Go away! Take away your law! It belongs to you, it’s bad for us, it’s making us lazy.”, they should have spoken like that. The fish should have said these things to the shadow.So they got it, held it and tasted it. Tasted it, chewed it, wanted it. Like that they waited, waiting on the shadow’s handouts. They sat around doing nothing depending on what the shadow gave them. From there, all the groups depended on the shadow, from the women and the children to the men. Like that.
This is your story. And listen to it, and think about what this story is saying. What kind of story this is, did you understand? Are you going to understand this story clearly? Like that.
Waŋganymi gämukthu nhan gayŋan yutjuwaḻ ḏirramu gayŋiyan djunama nhan mawa'yinan nhanapinya nhan ga worruŋuny baṯaminy.
Banha nhan rumbal nhana yutjuwaḻyuman bitjan gälkal.
Ga nhanmam gayŋan ŋangawul djälmiyin nhan ŋarru rumbal ga djaka' yutjuwaḻyi.
Bala nhan gayŋiyan ḻiw'yumanan rangan yolŋuwun warrawu dhanal nhana warri rumbal ga djaka' ḏirrumarra banhambanhambalaya ḻinygu ŋätjiliŋuḻ. Rangan nhan dhanaliŋgu ga ŋangawul.
Djunama nhan ŋarranan ga garruwan boṉba'nhan.
"Wäy Boṉba', Nhä nhunu dhaŋu marŋgi nyirawununharawum? Ŋatjil nhäna nyirawunuŋ. Mä nhunu ŋarru nyäku rumbal ga djaka' ḏirruman banhambanhambalaya ḻinygu ŋätjiliŋuḻ."
"Yaw' nhä nhunu dhaŋu dalwur. Dhuŋa ŋaya dhaŋu nyirawununharawu."
Ga bayiwaḻiyam nhan ŋarran ga garruwan garrukaḻ'nhan,
" Wäy Garrukal', Nhä nhunu dhaŋu marŋgi nyirawununharawum?"
Ŋatjil nhänany nyirawunuŋ. Mä nhunu ŋarru nyäku rumbal ga djaka' ḏirruman banhambanhambalaya ḻinygu ŋätjiliŋuḻi."
"Yaw' nhä nhunu dhaŋu dalwur. Dhuŋa ŋaya dhaŋu nyirawununharawu."
Ga djatjar nhan djunamam guḏurrku'wuḻim ga guḏurrku'nham garruwan,
" Wäy Gudurrku. Nhä nhunu dhaŋu marŋgi nyirawununharawum?
Ŋatjil nhänany nyirawunuŋ.
Mä nhunu ŋarru nyäku rumbal ga djaka' ḏirruman banhambanhambalaya ḻinygu ŋätjiliŋuḻ."
"Yaw' nhä nhunu dhaŋu dalwur. Dhuŋa ŋaya dhaŋu nyirawununharawu."
Ga yaka wikarra ga djunamam nhan ŋarran wurrpaṉ'guḻim ga wurrpaṉ'nham garruwan,
"Wäy Wurrpaṉ', Nhä nhunu dhaŋu marŋgi nyirawununhawum? Ŋatjil nhäna nyirawunuŋ. Mä nhunu ŋarru nyäku rumbal ga djaka' ḏirruman banhambalaya ḻinygu ŋätjiliŋuḻ.
"Yaw' nhä nhunu dhaŋu dalwur. Dhuŋa ŋaya dhaŋu nyirawununharawu."
Ga biyapulma nhan ŋarran ga bäpiwuḻin ga bäpinham garruwan,
"Wäy Bäpi, Nhä nhunu dhaŋu marŋgi nyirawununharawum? Ŋatjil nhäna nyirawunuŋ. Mä nhunu ŋarru nyäku rumbal ga djaka' ḏirruman banhambalaya ḻinygu ŋätjiliŋuḻ."
"Ga yow yow yutjuwaḻ ḏirramu djinal nyäku gäḻkuḻaŋ."
Ga bäymaŋurum nhan gayŋiyan bäpi djälmiyin nhangu guwamandawu bayikuya yutjuwaḻwu ḏirramuwu.
Djunama nhan ṉakamanan gayŋiŋurum djunama nhan ŋarran ŋirriman nhäŋa'-nhaŋal yana warri banha gulitjnha ga nhanmam banha mäwatj yulŋum.
Ŋarru nhan gitkitthuwanan nhanguway gay!
English Translation:
A Little Boy's Dream
This little boy had a dream about an old lady.
She made him grow smaller, the same size as an ant.
The little boy didn't like being small.
He went running around looking for somebody to change him back to his own size.
He asked a butterfly, "Butterfly, Can you make magic?
Make some for me. I want to go back to my own size."
"Don't be silly! I can't make magic."
He asked a kookaburra, "Kookaburra, Can you make magic?
Make some for me. I want to go back to my own size."
"Don't be silly! I can't make magic."
He asked a brolga, "Brolga, Can you make magic?
Make some for me. I want to go back to my own size."
"Don't be silly! I can't make magic."
He asked an emu, "Emu, Can you make magic?
Make some for me. I want to go back to my own size."
"Don't be silly! I can't make magic."
He asked a snake, "Snake, Can you make magic?
Make some for me. I want to go back to my own size."
"You wait here little boy."
The snake went inside his hole and brought back a turtle's egg.
"Quickly, eat this egg little boy."
The snake really wanted to eat the little boy.
Then the little boy woke up and looked around his bed but there was nothing there. When he realised that he had only been dreaming, he started to laugh.
Waŋganymi ḏaykun'thu bukmak ŋaḻapaḻmi yolŋu warra ŋarran djunama maranhu-wolanhaḻ.
Ga yumurrku'nham dhanaliŋguway dhanal guŋnharruman ŋirrimaḻ.
Bala nhanman waŋganyma ratha ḏirramu ŋarran balan maniḻin ḻupḻupthundaḻ ŋarru ŋunhuŋun ya' milmitjpan.
Bala nhan ḻupḻupthuwanan ga ŋangawul nhan marŋgi, banha nhana gayŋiyan waŋayu nhäŋal bayiwaḻi bäyma murrukayŋuru darpaŋuru. Ga ŋangawul wikarram ŋäkul nhan bäwarraṉ'nhan rrrrakay dhanal ŋarran guykuyyunmin.
Bala nhan dhunupan walmanan ŋarkula'ŋurum bala nhan ḏirruwanan gätthuwan balan ŋirrimaḻin ga rakaran waripu-guḻku'wuḻ yumurrku'wul. Rakaranhamin dhanal ḻinygun.
Ga gämukma nhan ŋarran dhanliŋgul ŋirrimaḻin djunama nhan gayŋiyan yatjuwanan ṉapuŋgan ŋirrimaŋan dhanaliŋguḻ.
Bala dhanal ŋarran yumurrkum dhawayawaṯthuwanan ḻoḻuŋurum malaŋuŋuru bala dhanal gayŋiyan nhäŋalan nhana banhayan waŋanhan nhan gayŋiyan dhäyan ḻinygu nhana wikarra. Ŋarru dhanal nhangu biyaṉiyinan gay, djunama dhanal ŋarran ḻoḻuḻin gulŋi'-gulŋiyin ḻinygu dhanal nhangu morrkawun biyaṉiyin.
Ḻinygu mäkiri wikarrawu ga, biṉiny wikarrawu ga rirra-wikarrawu.
Ga ŋarranam nhan gayŋiyan banhaya waŋam ḻiw'yuman dhanaliŋgurumurru ḻoḻumurrum.
Ḻinygu nhan gayŋiyan banha djälmiyin djakawarrundawu dhanaliŋguru yumurrku'wu. Bala dhanalim nhana ŋäṉḏi'miŋuyum ga bäpa'miŋuyum warrayu ŋupanan guḻayŋumiyun bayan nhan gayŋan biyaṉuŋu gätthuwan dhanaliŋguŋ.
Ga gätthuwanam nhan banhaya waŋam dhunupan yanan maniḻin banha ŋalaŋa nhangu gayŋiyan mathirra dhäyan bala nhan guḻwuḻyuwanan. Ga ŋangawulnha dhanal biyapulma ŋarran yumurrku' ḻupḻupthundaḻ banhambalaya maniḻ.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji worr'wurrnha.
Nhäma nhan gayŋa garkmannha ga nyiknyiknha mala wanaŋamiŋgan.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji garkmannha.
Nhäma nhan gayŋa milkmilknha wanaŋamiŋgan.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji weṯiny.
Nhäma nhan gayŋa yolŋuny goŋ-märryaŋminy.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji butjikitnha.
Nhäma nhan gayŋa nyiknyiknha wanaŋamiŋgan ŋarŋgaḻi.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji bikipikiny.
Nhäma nhan gayŋa butjikitnha ṉaŋ'thundaḻi.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji wärruŋnha.
Nhäma gayŋa waripuny wärruŋnha malany wakalŋinyaḻi.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji ŋarirriny'.
Nhäma nhan gayŋa dhupaliny.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji buḻ'manydjiny.
Nhäma gayŋa wanaŋamiŋgan maranydjalknha.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji wurrpaṉnha.
Nhäma nhan gayŋa ḏingu.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji bäruny.
Nhäma nhan gayŋa wärruŋnha wanaŋamiŋgan ga djälmiyim nhan gayŋa guwamandawu yana nhangu.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa maŋutji ŋatjil miyapununy.
Nhäma nhan gayŋa ḏakawany ga yutjuwaḻany' ŋarrirriny mala.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji boṉbany.
Nhäma nhan gayŋa waripuny boṉbany mala wakalŋinyaḻi.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji yindiny bäpiny.
Nhäma nhan gayŋa waripuny bäpiny, ga djälyim nhan gayŋiya guwamandawu nhangu.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji marrŋuny'.
Nhäma nhan gayŋa waripuny marrŋuny' guwamandaḻi man'tjarrḻi.
Nhäŋa maŋutji.
Nhäŋa maŋutji gaḻaŋgaminy.
Nhäma nhan gayŋa wulu, ga djälmiyim nhan gayŋa guwamandawu bayikuya.
Nhäŋa maŋutji warrnyuny.
Rangam nhan gayŋa borumgu nhan ŋarru guwaman.
Nhäŋa maŋutji woṉnha.
Nhäma nhan gayŋa djarraṯawun.
Nhäŋa maŋutji ḏamalany.
Nhäma nhan gayŋa ŋarirriny' banha nhan boyan.
Nhäŋa maŋutji djandany.
Rangam nhan gayŋa mindjirriwu banha nhanany rathan.
Nhäŋa ŋatjil maŋutji yumurrkuny'.
Nhänhami dhanal gayŋa giḻatjḻi.
Ga bitjana dhanal gayŋa birrka'yunminam yana warri dhanal rakunynha, ŋarru gulitjma ŋangawul dhanal.
Waŋganymi waluyu dhupal gayŋan nyinan Ḻaḻu ga Wirrmu ŋarru galki manimiŋa ŋirrimaŋa.
Ŋarru ḻundu'manydji banha dhupal yulŋum, ga………………………..
…………. waŋganymim waluyu dhupal dhaykunhaminan.
Bala nhan Ḻaḻum Ŋarirri' garruwan bitjanan, "Ŋayam ŋarru dhaŋu balan ŋarra monukḻin garmakḻi bay ga ŋunhalayan gayŋa nyena bala ŋaya ŋarru djuḻuḻ'yuna gärraŋḻin miṯtjil mä nhunu nhäna ŋarru ŋangawulnha biyapulma rumbal nhäma."
Ŋarru nhan Wirrmu nhangu ŋaramurryinan gay, bala nhan bitjanan garruwan,
"Ma', gatju maŋgarran ga banha nhunu barkthu waŋayim,
ga djunaman-wala yana guṯawatjnha. Ŋangawulnha nhunu ŋarru biyapulma wälŋayi.
Baya ḻinygu ŋayam barkthu waŋayi, ga ḻurrkun' yana ḏaykun'".
Ga biyapul ŋaya barkthu wälŋayi.
Bala nhan Ḻaḻum Ŋarirri' ŋarranan bala nyinan moṉukŋan garmakŋa bala nhan djuḻuḻ'yuwanan gärraŋlin miṯtjiḻ. Bitjanan ḻinygun ŋunhalayan nhan gayŋan nyinan dhuŋgarra ga dhuŋgarra ga yana ḻinygu ga rumbal nhan ŋarran miny'tjimiyin bitjan banha gärraŋ malanynha.
Ga nhanmam Wirrmum ŋarran balan garramatḻin ga nyinan gayŋan ŋunhalan ḻinygun garramatnha maŋanŋan. Ga bitjan ḻinygu Wirrmuyu nhan bayiŋ Wirrmu waŋayi, ga ḻurrkun' walu bayiŋ djuḻkthun ga biyapul nhan bayiŋ wälŋayi.
Ga waripum nhan bayiŋ Wirrmu djälyi nhänharaw nhangu Ḻaḻuwu Ŋarirri'wu ŋarru ŋangawulnha nhan bayiŋ maḻŋ'thumanma nhana bili nhan bayiŋ banha malthun ŋunhukun gärraŋgun miny'tjiwu.
Djunama, waŋganydhum waluyu nhan Ḻaḻum Ŋarirri' waŋayinan,
ŋarru guṯawatjnha,
ḻinygu nhan Wirrmuyu ŋätjil nhanguḻi rakaran.
Ga djinaŋum-wala dhanal gayŋa ŋunha Ḻaḻu Ŋarirri' mala badak nyena miny'tji-wapthun ŋunhalaya gärraŋŋa miṯtjiŋa.
Ga banhaya ḻinygu ŋunha waŋgany Wirrmum gayŋa goyum ŋunha garramatma maŋanŋam ……………
banha nhan bayiŋ waŋayi ḻurrkun' walu bitjan ḻinygu Wirrmu ŋupan.
Once, long ago, Parrot Fish and Moon lived together near a river bank. They were very good friends, until……………………….
…..one day they had an argument. Parrot Fish said she would leave the river bank and go to live in the sea. She said she would hide under the coral so Moon would never see her again.
This made Moon angry, so he answered her like this, "When you die, it will be forever, it will be the end of you. But when I die, it will be for three days. After three days I will live again."
Then Moon rose up into the sky and stayed there forever.
Parrot fish went to live in the sea and hid under the corals. She lived happily for many years and her body became very colourful just like the coral.
Then, one day Parrot Fish died,
and just as Moon had said, it was FOREVER.
Some Parrot Fish still live under the coral today and are just as colourful.
But the same Moon still lives in the sky………………and dies for three days every month.
Ḏärrpa
Dhaŋum bapi ŋaykaṉa Ḏärrpa ga maḏayin'ma nhan dhaŋu bukmakku Dhuwawu bilanya nhawun Rirratjiŋuwu ga Djambarrpuyŋuwu.
Warnyali
Dhaŋum bapi warnyali ŋarru Djambarrpuyŋuyu bayin gayŋa marrun buŋgulŋa.
Raŋgu'
Dhaŋum bapi raŋgu' banha bayin gayŋa ŋarkulaŋa damurruŋŋa nyena.
Burrwiṯtji
Dhaŋum bapi burrwittji ŋarru nyenam nhan bayin gayŋinya ḏamurruŋ-ŋa gapuŋa
Bathigurririmirr
Dhaŋum bäpi ŋanapu bayiŋ rakaram bathigutimi.
Goluŋguluŋ
Dhaŋum bapi goluŋguluŋ banha bayiŋ gayŋiya ḏiltjina retjamiŋa nyenan.
Yäḻurr
Dhaŋu bäpi ŋaykaṉa Yäḻurr ŋarru nyenam bayiŋ gayŋiya ḏamurruŋŋa.
Garanaŋga
Dhaŋum bapi garanaŋga ŋarru ŋangawul bayin gayŋa yolŋuyum marrunma.
Dhorray'
Dhaŋum ŋarirri ŋaykaṉa dhorray' ŋarru ŋanapu bayiŋ gayŋa gawaman.
Nyoṉ
Dhaŋum nyoṉ, ŋarru bayiŋ ŋanapu ŋangawul guwamu wow murru.
Wititj
Dhaŋum bäpi wititj ga maḏayin'ma nhän dhaŋu Gälpuwu, Birritjamawy, Waṉabuyŋuwu ga waripu dhuwawu banha dhanaliŋgu riŋgitj, buŋgul, ga madayin waŋganymurru.
Goṉinymiya
Dhaŋum bapi goṉinymiya ŋarru nyenam nhan bayin gayŋa ṉinydjiyana ga waripun nhan bayin gayŋiya nyena ḏiltjina.